Nietolerancja fruktozy

Czym jest fruktoza i jaki ma na nas wpływ?

W ciągu ostatnich dwudziestu lat liczba przypadków niepożądanych reakcji na żywność znacznie wzrosła i szacuje się, że nawet 20–35% populacji zachodniej zgłasza objawy po spożyciu różnych rodzajów żywności. Jedną z coraz częściej spotykanych nadwrażliwości na pokarm jest nietolerancja fruktozy.

Co to jest fruktoza? Fruktoza to cukier prosty, czyli monosacharyd, który występuje naturalnie w owocach, miodzie i niektórych warzywach. W pokarmach może występować w trzech formach: jako wolny cukier, jako składnik sacharozy (dwucukru złożonego z fruktozy i glukozy, znanego jako cukier stołowy) lub w postaci polimerów zwanych fruktanami. Fruktoza może być także produkowana enzymatycznie z kukurydzy w postacie wysokofruktozowego syropu kukurydzianego, który jest powszechnie używany jako słodzik spożywczy w słodyczach i napojach bezalkoholowych.

Spożycie tego syropu wzrosło w USA o ponad 1000% między 1970 a 1990 rokiem, osiągając 8,8 mln ton w 2003 roku. Możliwe, że wzrost konsumpcji fruktozy przyczynił się do zwiększenia przypadków jej złego wchłaniania i nietolerancji.

Wpływ fruktozy na organizm

Główne ryzyko związane z fruktozą wynika z pewnością z jej walorów smakowych, które mogą przyczyniać się do nadmiernego spożycia kalorii, a co za tym idzie otyłości i powiązanych z nią problemów zdrowotnych. Fruktoza jest słodsza od sacharozy oraz od glukozy. Dlatego często jest używana jako środek słodzący. 

Pomimo, że zastępowanie cukru stołowego fruktozą prowadzi do mniejszego wzrostu poziomu glukozy we krwi po posiłku, jednocześnie może niekorzystnie wpływać na gospodarkę lipidową. Z tego powodu nie zaleca się stosowania fruktozy jako substancji słodzącej w diecie. 

Spożywanie dużych ilości fruktozy (powyżej 10% dziennego zapotrzebowania energetycznego), może prowadzić do podwyższenia poziomu trójglicerydów we krwi na czczo, a także ich wzrostu po posiłku. Jak wspomniano wyżej, nadmierne spożycie fruktozy może sprzyjać rozwojowi otyłości, ponieważ zmniejsza wydzielanie leptyny i insuliny oraz osłabia poposiłkowe hamowanie greliny czyli hormonu, który odpowiada za uczucie sytości, a co za tym idzie prowadzi do zwiększonego spożycia kalorii. Niektóre badania twierdzą jednak, że opisane objawy po spożyciu dużej ilości fruktozy mogę być zarówno wczesnymi oznakami problemów metabolicznych lub po prostu naturalną reakcją organizmu. 

Wciąż jednak uważa się, że nadmierne spożycie fruktozy, zwłaszcza w postaci syropu wysokofruktozowego, jest powiązane z rozwojem niealkoholowej stłuszczeniowej choroby wątroby, wiodącej postaci przewlekłej choroby wątroby na świecie i powiązanych z nią chorób metabolicznych, w tym otyłości, cukrzycy typu 2, nadciśnienia i dyslipidemii. 

Podsumowując, okazjonalne spożycie fruktozy nie stanowi problemu, jednak jej nadmierna ilość może mieć negatywne konsekwencje zdrowotne. Warto podkreślić, że te zalecenia dotyczą głównie produktów z dodatkiem cukru, a nie fruktozy naturalnie występującej w owocach i warzywach.

Rodzaje nietolerancji fruktozy

Dla niektórych osób spożycie tego cukru może stanowić poważny problem zdrowotny. Nietolerancja fruktozy jest zaburzeniem, które wpływa na trawienie i przyswajanie tego cukru, powodując różne dolegliwości ze strony układu pokarmowego i ogólnego zdrowia organizmu. Nietolerancja fruktozy może mieć dwa główne podłoża: dziedziczną oraz niedziedziczną formę.

Dziedziczna nietolerancja fruktozy

Dziedziczna nietolerancja laktozy to rzadka, genetyczna choroba metaboliczna spowodowana mutacją w genie aldolazy B, enzymie niezbędnym do prawidłowego metabolizowania fruktozy w wątrobie. Osoby z tym schorzeniem nie mogą spożywać fruktozy, ponieważ jej nagromadzenie prowadzi do poważnych uszkodzeń wątroby i nerek. Choroba jest dziedziczona w sposób autosomalny recesywny, co oznacza, że dziecko musi otrzymać wadliwy gen od obojga rodziców, aby choroba się ujawniła.

Niedziedziczna nietolerancja fruktozy

Niedziedziczna nietolerancja laktozy to znacznie częstsza postać nietolerancji fruktozy, wynikająca z zaburzeń wchłaniania tego cukru w jelicie cienkim. Niewchłonięta fruktoza dostaje się do jelita grubego, gdzie jest fermentowana przez bakterie, co prowadzi do powstawania gazów, wzdęć i biegunek. Podejrzewa się, że ta nietolerancja wynika z niewystarczającej aktywności białek transportujących fruktozę w komórkach nabłonka jelitowego, co prowadzi do jej zalegania w przewodzie pokarmowym i powoduje objawy.

Objawy niedziedzicznej nietolerancji fruktozy

Złe wchłanianie fruktozy powoduje napływ wody do jelita, przyspieszenie pasażu treści jelitowej oraz fermentację w okrężnicy, szczególnie u osób z nadwrażliwością trzewną, prowadząc do objawów takich jak:

• wzdęcia,
• bóle brzucha,
• biegunki,
• gazy,
• nudności,
• zmęczenie i ogólne osłabienie.

Objawy te mogą mieć charakter od łagodnego do ciężkiego dyskomfortu i mogą znacząco wpływać na jakość życia danej osoby. Objawy i ich nasilenie zależą od dawki fruktozy, wieku osoby, chorób współistniejących i aktywności enzymatycznej aldolazy B i często są niespecyficzne, co utrudnia podejrzenie nietolerancji fruktozy na podstawie samych objawów.

Diagnozowanie nietolerancji fruktozy

Nietolerancja fruktozy jest to wciąż rzadko spotykane schorzenie, dlatego często błędnie diagnozowane jako zespół jelita wrażliwego. W zależności od podejrzewanego rodzaju nietolerancji, stosuje się różne metody.

W przypadku dziedzicznej nietolerancji fruktozy wystarczą testy genetyczne, aby wykryć mutację w genie. Z kolei, jeśli chodzi o niedziedziczną nietolerancje fruktozy, zaleca się test wodorowo-metanowy. Polega on na pomiarze ilości wodoru i metanu w wydychanym powietrzu po spożyciu fruktozy. Wzrost poziomu wodoru i metanu wskazuje na jej fermentację w jelicie grubym, co sugeruje nietolerancję. Jednak przez niepewność diagnostyczną tego badania może być zalecana dieta eliminacyjna, w ramach której produkty o wysokiej zawartości fruktozy są wyeliminowane z diety na określony czas. Jeśli objawy ulegną poprawie w tym czasie, a następnie powrócą po ponownym wprowadzeniu produktów zawierających fruktozę, może to sugerować złe wchłanianie fruktozy.

Jak sobie radzić z nietolerancją fruktozy?

Osoby z wrodzoną nietolerancją fruktozy muszą całkowicie unikać fruktozy, sacharozy i sorbitolu. W przypadku niedziedzicznej nietolerancji fruktozy dieta powinna być dostosowana indywidualnie, często metodą prób i błędów. Nie ma jednolitych wytycznych dotyczących leczenia nietolerancji fruktozy - postępowanie zależy od doświadczenia danej osoby. Standardowa terapia obejmuje dwie fazy:

1. Eliminacja - przez 2 tygodnie należy ograniczyć fruktozę do 5 g dziennie.
2. Reintrodukcja - gdy w ciągu 2 do 6 tygodni objawy ustąpią, należy stopniowo wprowadzać produkty z większą ilością fruktozy, aby określić indywidualną tolerancję i znaleźć najmniej restrykcyjną dietę bez wywoływania objawów. Większość osób toleruje ok. 10-15 g fruktozy dziennie.

Należy jednak zastrzec, że nietolerancja fruktozy jest bardzo indywidualną chorobą i kiedy dla niektórych osób pewne produkty spożywcze np. niektóre warzywa będą wywoływały objawy, dla innych mogą być one całkowicie bezpieczne.

Gdzie jest fruktoza?

W przypadku nietolerancji fruktozy ważna jest ilość wolnej fruktozy, ale także stosunek ilości fruktozy do glukozy. Okazuje się, że stosunek glukozy do fruktozy w żywności ma duży wpływ na wchłanianie tego cukru. Wynika to z tego, że w obecności glukozy, fruktoza jest lepiej trawiona w jelicie cienkim. Według badań naukowych zalecana ilość fruktozy, dla osób z nietolerancją, w jednej porcji nie powinna przekraczać 3 gramów, przy czym zawartość wolnej fruktozy (nadmiaru fruktozy względem glukozy) nie powinna przekraczać 0,5 g na 100 g produktu. Dodatkowo, spożycie fruktanów warto ograniczyć do 0,5 g na porcję. Trzeba jednak pamiętać, że tolerancja fruktozy jest kwestią indywidualną, więc nie zawsze konieczne jest ścisłe trzymanie się tych limitów.

Produkty bogate w fruktozę to m.in.:

• Owoce: jabłka, gruszki, winogrona, czereśnie, mango, arbuz, morele, śliwki, suszone owoce.
• Warzywa: cebula, por, czosnek, karczochy, szparagi, czerwona papryka, kukurydza.
• Słodziki i produkty przetworzone: miód, syrop wysokofruktozowy, syrop glukozowo-fruktozowy, syrop kukurydziany.

Warto pamiętać, że zawartość fruktozy w owocach zmienia się w miarę ich dojrzewania

Podsumowanie

Mimo że nietolerancja fruktozy może być uciążliwa, odpowiednia dieta pozwala na prowadzenie normalnego życia. Kluczowe jest świadome czytanie etykiet produktów spożywczych, unikanie ukrytych źródeł fruktozy oraz wprowadzenie zdrowych nawyków żywieniowych. Świadomość, diagnostyka oraz odpowiednia dieta to kluczowe elementy zarządzania tym zaburzeniem. Dzięki właściwemu podejściu można skutecznie kontrolować objawy i cieszyć się zdrowym życiem bez nieprzyjemnych dolegliwości.

Opracowano na podstawie:

• Campos, V. C., & Tappy, L. (2016). Physiological handling of dietary fructose-containing sugars: implications for health. International journal of obesity (2005), 40 Suppl 1, S6–S11. https://doi.org/10.1038/ijo.2016.8
• Fedewa, A., & Rao, S. S. (2014). Dietary fructose intolerance, fructan intolerance and FODMAPs. Current gastroenterology reports, 16(1), 370. https://doi.org/10.1007/s11894-013-0370-0
• Lee, D., Chiavaroli, L., Ayoub-Charette, S., Khan, T. A., Zurbau, A., Au-Yeung, F., Cheung, A., Liu, Q., Qi, X., Ahmed, A., Choo, V. L., Blanco Mejia, S., Malik, V. S., El-Sohemy, A., de Souza, R. J., Wolever, T. M. S., Leiter, L. A., Kendall, C. W. C., Jenkins, D. J. A., & Sievenpiper, J. L. (2022). Important Food Sources of Fructose-Containing Sugars and Non-Alcoholic Fatty Liver Disease: A Systematic Review and Meta-Analysis of Controlled Trials. Nutrients, 14(14), 2846. https://doi.org/10.3390/nu14142846
• Marek K., Kamińska B., Plata-Nazar K., Nadolska-Grabska M., „Upośledzenie wchłaniania fruktozy: rola w zaburzeniach czynnościowych przewodu pokarmowego u dzieci”; Forum Medycyny Rodzinnej, 2, 117-121, 2010.
• Singh, S. K., & Sarma, M. S. (2022). Hereditary fructose intolerance: A comprehensive review. World journal of clinical pediatrics, 11(4), 321–329. https://doi.org/10.5409/wjcp.v11.i4.321
• Zingone, F., Bertin, L., Maniero, D., Palo, M., Lorenzon, G., Barberio, B., Ciacci, C., & Savarino, E. V. (2023). Myths and Facts about Food Intolerance: A Narrative Review. Nutrients, 15(23), 4969. https://doi.org/10.3390/nu15234969