Olejki eteryczne – na czym polega aromaterapia?

Olejki eteryczne wykorzystywane są od tysięcy lat w medycynie tradycyjnej. Już w starożytnym Egipcie były stosowane w ceremoniach religijnych, w kosmetykach oraz do celów leczniczych. Z kolei w Chinach oraz Indiach używano aromatycznych roślin, które stały się częścią medycyny ajurwedyjskiej. Dzisiaj olejki eteryczne znajdują zastosowanie przy produkcji perfum, produktów do makijażu, w stomatologii, produktach sanitarnych, w rolnictwie, a także jako dodatki do żywności oraz naturalne środki lecznicze. 

Czym są olejki eteryczne?

Olejek eteryczny to mieszanina lotnych związków organicznych, wytwarzanych w roślinach, odpowiadających za ich charakterystyczny zapach. Olejki eteryczne wytwarzane są przez rośliny jako ochrona przed szkodnikami oraz chorobami, dzięki działaniu przeciwbakteryjnemu i przeciwgrzybicznemu. Z drugiej strony mogą także wabić owady zapylające, sprzyjając rozsiewaniu nasion i pyłku. Olejki eteryczne można także pozyskać poprzez destylację parą wodną lub tłoczenie na zimno z organów roślinnych. Ich główne składniki lotne to terpeny, terpenoidy, a także substancje aromatyczne i alifatyczne. 

Jak działa aromaterapia?

Aromaterapia wykorzystuje pozytywny wpływ olejków eterycznych oraz holistyczne podejście do pacjenta podkreślając równowagę zdrowia fizycznego, dobrego samopoczucia oraz potrzeb duchowych. Aromaterapia należy do kategorii terapii umysłu i ciała, która mówi się, że ma zdolność do zmniejszania lęków i łagodzenia zaburzeń psychicznych, dzięki działaniu na układ nerwowy. W ostatnich latach olejki eteryczne przyciągają większą uwagę stając się obiektem badań naukowych. Coraz częściej są one wykorzystywane do uzupełnienia medycyny konwencjonalnej między innymi w celu zmniejszenia stanów lękowych podczas chemioterapii. 

Jak używać olejków eterycznych?

Dwa główne sposoby korzystania z olejków eterycznych to inhalacja lub wchłanianie przez skórę.

Gdy olejki podawane są drogą inhalacji, cząsteczki lotne stymulują nerwy węchowe, które są połączone z układem limbicznym odpowiedzialnym za uczucia, emocje i impulsy motywacyjne. Cząsteczka olejku podczas wdychania, przechodzi przez górne drogi oddechowe, następnie dociera do dolnej części układu oddechowego, gdzie jest wchłaniania przez naczynia krwionośne płuc docierając następnie wraz z krwioobiegiem do narządów i tkanek. Cząsteczki przenikające do organizmu są zdolne do pobudzenia uwalniania neuroprzekaźników, takich jak endorfiny i enkefaliny, w celu wywołania dobrego samopoczucia i działania przeciwbólowego. Inhalacja z użyciem dyfuzora może wpływać na zmianę aktywności mózgu, ciśnienia i przepływu krwi, temperaturę ciała oraz napięcie mięśni.

Druga droga oddziaływania olejku na organizm prowadzi przez skórę podczas masażu. Po wmasowaniu olejku, cząsteczki przenikają skórę lub błony śluzowe, gdzie wchłaniają się i trafiają do krwioobiegu, narządów oraz do reszty tkanek. W celu masażu olejkiem eterycznym, trzeba połączyć go z olejem nośnikowym np. olejem kokosowym lub olejem jojoba aby ułatwić aplikację olejku na skórę oraz zastosować bezpieczne stężenie substancji aktywnych. 

Czym kierować się wybierając olejek eteryczny?

Proces aromaterapii zaczyna się już od wyboru zapachu, który utożsamiamy z bezpieczeństwem i spokojem. Zapachy stymulują pamięć węchową, dlatego kiedy będziemy wybierać olejek eteryczny warto zastanowić się jakie wspomnienia i dobre odczucia kojarzą nam się z zapachem. Dodatkowo każdy olejek ma specyficzne działanie w zależności od zawartości składników biologicznie aktywnych. Olejki pochodzące z cytrusów takich jak pomarańcza, grejpfrut czy bergamotka mogą zwiększyć koncentrację i poprawić nastrój. Olejki przyczyniające się do relaksu to między innymi olejek lawendowy lub rumiankowy, które po rozcieńczeniu w oleju nośnikowym można nakładać bezpośrednio na skórę.

Relaksujący olejek lawendowy

Olejek lawendowy, wytwarzany jest z kwiatów metodą destylacji parowej. Głównymi składnikami lawendy jest linalol należący do alkoholi mono terpenowych oraz octan linalilu. Alkohole monoterpenowe mają działanie uspokajające, wspierają układ odpornościowy oraz łagodzą dyskomfort. Lawenda jest także badana jako środek nasenny oraz przeciwlękowy. Olejek lawendowy świetnie sprawdzał się podczas masażu oraz inhalacji u kobiet po porodzie, które wykazywały wysokie ryzyko lęku i depresji. Dowody sugerują, że lawenda korzystnie wspiera sen, a aromaterapia olejkiem jest skuteczna w wyciszaniu lęku oraz obniżaniu ciśnienia krwi. Kiedy mamy problem z zaśnięciem, warto nałożyć parę kropli olejku lawendowego, rumiankowego lub majerankowego na wacik i umieścić wewnątrz poduszki. Nie powinno się jednak stosować olejków w nadmiarze, ponieważ zbyt duża ilość może działać stymulująco. Dodatkowo osoba, która przyjmuje już leki na depresję lub lęk powinna zachować należną ostrożność, ponieważ lawenda może nasilać działanie tych leków. 

Wielozadaniowy olejek rozmarynowy

Rozmaryn pochodzący z rejonów Morza Śródziemnomorskiego ma zastosowanie w wielu dziedzinach tradycyjnej medycyny. Między innymi ma on działanie przeciwko astmie, wzdęciom, wpływa uspokajająco i przeciwbólowo na układ nerwowy oraz wspomaga układ trawienny. Olejek pozyskiwany z rozmarynu ma wiele zastosowań w przemyśle kosmetycznym, a ceni się go za dobroczynne działanie na egzemę, trądzik, zapalenie skóry, a także obrzęki. Rozmaryn działa spazmolitycznie na mięśnie gładkie. Efekt ten może prowadzić do rozluźnienia naczyń skóry głowy i zwiększonej perfuzji mieszków włosowych. Zwiększa on ukrwienie mieszków włosowych, dlatego stosuje się go przy nadmiernym wypadaniu włosów. Terapię powinno stosować od 3 do 6 miesięcy, aby dostrzec różnicę. Olejek dodatkowo odżywia włosy, dzięki czemu możemy zauważyć zmiękczenie i jedwabisty wygląd włosów. W medycynie ludowej stosowany był także jako środek przeciwzapalny oraz wykrztuśny przy kaszlu. Przy uporczywym kaszlu podaje się 2 krople olejku 3 razy dziennie na neutralnym nośniku, np. zmieszany z miodem lub olejem roślinnym.

Ostry olejek pieprzowy

Olejek z pieprzu czarnego otrzymuje się w wyniku destylacji parowej owoców czarnego pieprzu, a znany jest z właściwości przeciwbakteryjnych i przeciwgrzybiczych. Dzięki zawartości kariofilenu wykazuje działanie antyoksydacyjne oraz hamujące peroksydację lipidów. Może być stosowany jako środek przeciwbólowy, przeciwskurczowy, antyseptyczny, a także jako afrodyzjak. Olejek pieprzowy powoduje rozszerzenie się naczyń krwionośnych oraz nasila lipolizę, a także hamuje adipogenezę czyli proces tworzenia się nowych komórek tłuszczowych. Dodatkowo ma działanie miejscowo znieczulające. Dzięki zawartości kofeiny z kawy, kariofilenu i limonenu z olejku pieprzowego, peeling kawowy jest idealny do poprawy stanu skóry oraz do zwalczania cellulitu. Jako zamiennik olejku pieprzowego w peelingu świetnie się sprawdza olejek z trawy cytrynowej. W badaniach naukowych jego składnik cytral, wykazywał działanie zmniejszające akumulację lipidów.

Intensywny olejek z mięty pieprzowej

Olejek z mięty pieprzowej jest powszechnie używany w żywności, kosmetykach oraz lekach.  Głównymi składnikami mięty pieprzowej są mentol oraz menton. Składniki te wzmacniają układ odpornościowy oraz nerwowy, a także wspomagają organizm w regeneracji komórek. Razem z miętą zieloną, która ma delikatniejszych zapach od pieprzowej może pomóc w nudnościach. Mięta pieprzowa nie powinna być jednak podawana dzieciom poniżej 3 roku życia z powodu efektów ubocznych związanych z wysoką zawartością mentolu.

Orzeźwiający olejek pomarańczowy

Olejek pomarańczowy pozyskiwany jest ze skórki owocu, a jego głównym składnikiem jest d-limonen należący do monoterpenów, obecnych także w innych cytrusach. Substancje te wspierają odporność oraz mają właściwości energetyzujące. Zaburzenia nastroju, stres, lęk i depresja to coraz częstsze przypadłości, pojawiające się po pandemii. W badaniach przeprowadzanych w szpitalu wdychanie olejku eterycznego zmniejszyło niepokój u badanych pacjentów onkologicznych, którzy zmagali się z obniżonym nastrojem. Zapach słodkiej pomarańczy zmniejsza niepokój i poprawia samopoczucie. Dodatkowo olejek z gorzkiej pomarańczy ma działanie ochronne na przewód pokarmowy, przeciwskurczowe a także zwiększa pożądanie seksualne. Preparaty na bazie olejku pomarańczowego i bazylii są skuteczne w leczeniu trądziku. Olejek z pomarańczy hamuje namnażanie się bakterii oraz niektórych gatunków grzybów. Bardzo dobrze sprawdzi się rozcieńczony w domowej maseczce oczyszczającej. Warto jednak stosować ją wieczorem, ponieważ olejek pomarańczowy jest fototoksyczny, to znaczy, że staje się szkodliwy pod wpływem światła UV, dlatego nie powinien być stosowany na skórę, która będzie wystawiona na działanie promieni słonecznych lub solarium.

Stymulujący olejek cytrynowy

Olejek cytrynowy często wykorzystywany jest w kuchni jako naturalny dodatek do żywności i napojów. Olejek cytrynowy uważa się za naturalny konserwant. Dzięki przyjemnemu orzeźwiającemu zapachowi jest stosowany również w środkach czystości oraz kosmetykach. Głównym składnikiem olejku jest d-limonen, który udowodniono, że wpływa pozytywnie na nastrój. Olejek cytrynowy dzięki modulowaniu aktywności 5-HT i dopaminy ma działanie antystresowe. Wykazano także, że olejek cytrynowy poprawia funkcje poznawcze, pamięć a także zwiększa poziom uwagi. Trzeba zachować jednak ostrożność przy wybieraniu olejków eterycznych z cytrusów. Warto zaopatrywać się w olejki eteryczne organiczne ze sprawdzonego źródła, ponieważ wiele roślin cytrusowych spryskiwane są pestycydami.

Przeciwbakteryjny olejek z drzewa herbacianego

Olejek z drzewa herbacianego jest destylowany z liści i gałązek drzewa Melaleuca alternifolia. Dzięki zawartości terpinen-4-olu ma on szerokie spectrum właściwości przeciwbakteryjnych, przeciwgrzybiczych oraz przeciwzapalnych. Podczas choroby bardzo ważne jest, aby regularnie wietrzyć pokój, w którym przebywamy i zapewniać świeży dopływ powietrza. Aby pozbyć się zapachu choroby oraz odświeżyć powietrze w domu wystarczy zmieszać olejek o działaniu antyseptycznym na przykład z drzewa herbacianego, eukaliptusowy czy cytrynowy z przegotowaną wodą oraz rozpylić dookoła.  Z kolei preparaty na skórę z dodatkiem olejku z drzewa herbacianego są stosowane w między innymi leczeniu trądziku, opryszczki, ukąszeń owadów oraz grzybicy paznokci. Co więcej olejek przyspiesza proces gojenia się ran po poparzeniach. Udowodniono skuteczność przeciwbakteryjnego działania olejku herbacianego dla bakterii Propionibacterium acnes, która wywołuje trądzik. Olejek powinien być jednak rozcieńczony, ponieważ w wyższych stężeniach może powodować działanie niepożądane, takie jak podrażnienie skóry, rumień oraz reakcje alergiczne.

Jak bezpiecznie stosować olejki eteryczne?

Chociaż olejki eteryczne są stosowane od tysięcy lat, a w ostatnich latach zostały przebadane pod względem bezpieczeństwa, aby w pełni cieszyć się ich prozdrowotnym wpływem powinniśmy zachować się z pewną dozą ostrożności. Zawsze przed zdecydowaniem się na użycie olejków eterycznych należy sprawdzić nadwrażliwość naszego organizmu na ich składniki, aby uniknąć alergii wziewnych, skórnych czy pokarmowych. 

• Dodatkowo zaleca się ocenić, czy olejki są wskazane przy chorobach przewlekłych. Pewne składniki roślinne mogą wywoływać ataki astmy lub nie być wskazane w nowotworach hormonozależnych. Niektóre olejki mają działanie podobne do fitoestrogenów między innymi olejek z anyżu, kopru gorzkiego i słodkiego czy też z szałwii muszkatołowej. 
• Każdy olejek tak jak kosmetyk powinniśmy przetestować na niewielkim kawałku skóry, aby wykluczyć reakcje alergiczną. Większość reakcji skórnych występuje natychmiast, ale niektóre reakcje opóźnione mogą nie być obserwowane nawet do 24 godziny po nałożeniu. 
• Ponadto olejków eterycznych lub ich mieszanek nie należy nakładać na obszary skóry, na które zastosowano leki miejscowe. Nie są dostępne informacje na temat połączenia leków i organicznego olejku eterycznego na tym samym obszarze skóry, co może powodować niepożądaną reakcję. 
• Niektóre olejki mogą być stosowane doustnie jednak trzeba podkreślić, że spożycie olejków niesie ze sobą większe niebezpieczeństwo zatrucia tujonem, kamforą oraz metyloeugenolem. Przed spożyciem ZAWSZE należy sprawdzić, czy dany olejek jest dozwolony do spożycia przez producenta oraz w jakiej ilości można go bezpiecznie zażyć.
• Tak jak wcześniej wspomniałam niektóre olejki są fototoksyczne. Dlatego po ich nałożeniu na skórę powinniśmy unikać promieni słonecznych, ponieważ narażenie na światło ultrafioletowe pochodzące od słońca czy z solarium może doprowadzić do oparzeń. Po zastosowaniu olejków cytrusowych takich jak olejek bergamotkowy, pomarańczowy czy mandarynkowy powinno się odczekać minimum 12 godzin przed wyjściem na słońce.
  

Olejki eteryczne oraz aromaterapia mogą być stosowane jako wsparcie w codziennym życiu. Pandemia wciąż zbiera swoje żniwa, a czas izolacji odcisnął swoje piętno na wielu objawiając się w formie depresji, bezsenności czy przewlekłego stresu. Pamiętajmy, aby w takich chwilach zwrócić się po pomoc do odpowiedniego specjalisty lub porozmawiać z drugą osobą o trudnościach z jakimi się borykamy. Jako jednym z elementów wsparcia i pomocy dla zdrowia psychicznego może być odpowiednio dobrana aromaterapia. Stymulacja układu nerwowego poprzez inhalacje może być łatwo wprowadzona jako element codziennego życia. Wybór zapachów jest ogromny i każdy może znaleźć odpowiedni dla siebie zapach. Udowodniono, że zapach róży i bazylii pozytywnie wpływa na postrzeganie środowiska przez badanych pacjentów. Z kolei olejek z melisy poprawia umiejętność radzenia sobie ze stresującymi sytuacjami. Gdy potrzebujemy zmobilizować się oraz skupić na pracy, olejek cytrusowy oraz sosnowy świetnie się do tego sprawdzą. Kiedy jednak chcemy się zrelaksować, olejek z geranium, rumiankowy, jaśminowy czy lawendowy ułatwią nam wyciszenie się i zapewnią uczucie zrelaksowania. Aromaterapia od lat jest stosowana jako element medycyny ludowej, która łączy element umysłu i ciała. Pielęgnacja naszego zdrowia psychicznego jest tak samo ważna jak dbanie o zdrowie fizyczne, a drobne modyfikacje w codziennej rutynie mogą okazać się początkiem zmian na lepsze. 

Źródło:

Agatonovic-Kustrin, S., Kustrin, E., & Morton, D. W. (2019). Essential oils and functional herbs for healthy aging. In Neural Regeneration Research (Vol. 14, Issue 3, pp. 441–445). Wolters Kluwer Medknow Publications. https://doi.org/10.4103/1673-5374.245467

Bakkali, F., Averbeck, S., Averbeck, D., & Idaomar, M. (2008). Biological effects of essential oils - A review. In Food and Chemical Toxicology (Vol. 46, Issue 2, pp. 446–475). https://doi.org/10.1016/j.fct.2007.09.106

Carson, C. F., Hammer, K. A., & Riley, T. v. (2006). Melaleuca alternifolia (tea tree) oil: A review of antimicrobial and other medicinal properties. In Clinical Microbiology Reviews (Vol. 19, Issue 1, pp. 50–62). https://doi.org/10.1128/CMR.19.1.50-62.2006

de Groot, A. C., & Schmidt, E. (2016). Tea tree oil: contact allergy and chemical composition. In Contact Dermatitis (Vol. 75, Issue 3, pp. 129–143). Blackwell Publishing Ltd. https://doi.org/10.1111/cod.12591

Dosoky, N. S., & Setzer, W. N. (2018). Biological activities and safety of citrus spp. Essential oils. In International Journal of Molecular Sciences (Vol. 19, Issue 7). MDPI AG. https://doi.org/10.3390/ijms19071966

Eren, H., Turkmen, A. S., & Aslan, A. (2022). Effect of topical application of black pepper essential oil on peripheral intravenous catheter insertion: A randomized controlled study. Explore, 18(4), 457–462. https://doi.org/10.1016/j.explore.2021.06.001

Farrar, A. J., & Farrar, F. C. (2020). Clinical Aromatherapy. In Nursing Clinics of North America (Vol. 55, Issue 4, pp. 489–504). W.B. Saunders. https://doi.org/10.1016/j.cnur.2020.06.015

Gnatta, J. R., Kurebayashi, L. F. S., Turrini, R. N. T., & da Silva, M. J. P. (2016). Aromatherapy and nursing: Historical and theoretical conception. Revista Da Escola de Enfermagem, 50(1), 127–133. https://doi.org/10.1590/S0080-623420160000100017

Gong, M., Dong, H., Tang, Y., Huang, W., & Lu, F. (2020). Effects of aromatherapy on anxiety: A meta-analysis of randomized controlled trials. In Journal of Affective Disorders (Vol. 274, pp. 1028–1040). Elsevier B.V. https://doi.org/10.1016/j.jad.2020.05.118

Hammer, K. A. (2015). Treatment of acne with tea tree oil (melaleuca) products: A review of efficacy, tolerability and potential modes of action. In International Journal of Antimicrobial Agents (Vol. 45, Issue 2, pp. 106–110). Elsevier. https://doi.org/10.1016/j.ijantimicag.2014.10.011

Hines, S., Steels, E., Chang, A., & Gibbons, K. (2018). Aromatherapy for treatment of postoperative nausea and vomiting. In Cochrane Database of Systematic Reviews (Vol. 2018, Issue 3). John Wiley and Sons Ltd. https://doi.org/10.1002/14651858.CD007598.pub3

Jeena, K., Liju, V. B., Umadevi, N. P., & Kuttan, R. (2014). Antioxidant, Anti-inflammatory and Antinociceptive Properties of Black Pepper Essential Oil (Piper nigrum Linn). Journal of Essential Oil-Bearing Plants, 17(1), 1–12. https://doi.org/10.1080/0972060X.2013.831562

Johnson, C. E. (2019). Effect of inhaled lemon essential oil on cognitive test anxiety among nursing students. Holistic Nursing Practice, 33(2), 95–100. https://doi.org/10.1097/HNP.0000000000000315

Nerio, L. S., Olivero-Verbel, J., & Stashenko, E. (2010). Repellent activity of essential oils: A review. Bioresource Technology, 101(1), 372–378. https://doi.org/10.1016/j.biortech.2009.07.048

Ngamdokmai, N., Ingkaninan, K., Chaichamnong, N., Chootip, K., Neungchamnong, N., & Waranuch, N. (2021). Development, characterization, and stability evaluation of the anti-cellulite emgel containing herbal extracts and essential oils. Pharmaceuticals, 14(9). https://doi.org/10.3390/ph14090842

Özkaraman, A., Dügüm, Ö., Yılmaz, H. Ö., & Yeşilbalkan, Ö. U. (2018). Aromatherapy: The effect of lavender on anxiety and sleep quality in patients treated with chemotherapy. Clinical Journal of Oncology Nursing, 22(2), 203–210. https://doi.org/10.1188/18.CJON.203-210

Panahi, Y., Taghizadeh, M., Tahmasbpour Marzony, E., & Sahebkar, A. (2015). Rosemary Oil vs Minoxidil 2% for the Treatment of Androgenetic Alopecia: A Randomized Comparative Trial. SKINmed., 13, 15–21.

Pazyar, N., Yaghoobi, R., Bagherani, N., & Kazerouni, A. (2013). A review of applications of tea tree oil in dermatology. In International Journal of Dermatology (Vol. 52, Issue 7, pp. 784–790). https://doi.org/10.1111/j.1365-4632.2012.05654.x

Reis, D., & Jones, T. (2017). Aromatherapy: Using essential oils as a supportive therapy. In Clinical Journal of Oncology Nursing (Vol. 21, Issue 1, pp. 16–19). Oncology Nursing Society. https://doi.org/10.1188/17.CJON.16-19

Sri Devi, S., & Ashokkumar, N. (2018). Citral, a Monoterpene Inhibits Adipogenesis Through Modulation of Adipogenic Transcription Factors in 3T3-L1 Cells. Indian Journal of Clinical Biochemistry, 33(4), 414–421. https://doi.org/10.1007/s12291-017-0692-z

Tang, Y., Gong, M., Qin, X., Su, H., Wang, Z., & Dong, H. (2021). The Therapeutic Effect of Aromatherapy on Insomnia: a Meta-Analysis. In Journal of Affective Disorders (Vol. 288, pp. 1–9). Elsevier B.V. https://doi.org/10.1016/j.jad.2021.03.066

Tillett, J., & Ames, D. (2010). The Uses of Aromatherapy in Women’s Health. In J Perinat Neonat Nurs (Vol. 24, Issue 3).

Watanabe, E., Kuchta, K., Kimura, M., Rauwald, H. W., Kamei, T., & Imanishi, J. (2015). Effects of Bergamot (Citrus bergamia (Risso) Wright & Arn.) Essential Oil Aromatherapy on Mood States, Parasympathetic Nervous System Activity, and Salivary Cortisol Levels in 41 Healthy Females. Complementary Medicine Research, 22(1), 43–49. https://doi.org/10.1159/000380989

Zhang, C., Zhao, J., Famous, E., Pan, S., Peng, X., & Tian, J. (2021). Antioxidant, hepatoprotective and antifungal activities of black pepper (Piper nigrum L.) essential oil. Food Chemistry, 346. https://doi.org/10.1016/j.foodchem.2020.128845