Herbaty ziołowe i napary

„Herbaty” ziołowe i napary

Żyjąc w biegu, zapominamy o chwili oddechu dla siebie. Takim momentem może być poranny rytuał przygotowywania herbaty, czy wieczorne zaparzenie melisy. Czas, kiedy nie używamy telefonu, nie zaglądamy do pracy czy do social media. Na szczęście rośnie ilość osób, które zaczynają dostrzegać wagę podstawowych potrzeb. Coraz więcej osób wraca się do tradycyjnej, ludowej medycyny, aby wspomóc się w przeziębieniu czy jako wsparcie w długotrwałej terapii.

Czasami jesteśmy w stanie sobie pomóc sięgając po dobroci, które są na wyciągnięcie ręki, a które oferuje nam natura. Owoce, warzywa, zioła i przyprawy stanowią część naszego życia. Aby chronić własne tkanki, rośliny opracowały skuteczny system przeciwutleniający. Wśród antyoksydantów na szczególną uwagę zasługują związki fenolowe. Jedną z form wsparcia organizmu jest wykorzystanie dóbr roślin w formie naparów.

Napary to nie tylko napoje o intensywnym smaku, ale także źródła zdrowia i relaksu. Proces ekstrakcji substancji z roślinnych składników, zwykle poprzez zalanie gorącą wodą, otwiera przed nami fascynujący świat różnorodnych smaków, aromatów i korzyści zdrowotnych.

Napary ziołowe często są mylone z herbatami ziołowymi, chociaż nie zawierają liści drzewa herbacianego. Zaliczają się do nich:

• mięta, 
• melisa, 
• rumianek, 
• hibiskus , itp.

Te zioła oferują różne wartości lecznicze. Poniżej omówimy mniej lub bardziej znane zioła, które także zasługują na uwagę. 

Gojnik

Gojnik, czyli Sideritis Scardica inaczej nazywany herbatą górską i szałwią libańską jest tradycyjnie spożywany na Bałkanach w celu wzmocnienia organizmu i poprawy nastroju. Rośnie głównie w okolicach Morza Śródziemnego, w obszarach górskich, z dala od zanieczyszczeń miasta. Co ciekawe nazwa rośliny pochodzi od greckiego słowa żelazo, ponieważ w starożytności gojnika używano do leczenia ran żołnierzy zadanych żelazną bronią.

Roślina faktycznie wykazuje właściwości przeciwzapalne i przeciwutleniające, ze względu na zawartość naturalnie występujących antyoksydantów, głównie kwasów fenolowych. Polecana jest przy przeziębieniach, ponieważ działa wzmacniająco na organizm. Wiele doniesień wskazuje na pozytywny wpływ na układ trawienny i profilaktykę insulinooporności.

Regularne picie herbaty górskiej może wpłynąć na obniżenie poziomu glukozy i trójglicerydów we krwi, a także zwiększenie zawartości glikogenu w wątrobie. Badania sugerują, że gojnik wpływa także na neuroprzekaźniki takie jak serotonina, dopamina i noradrenalina. Mówi się o jego działaniu na depresje, zmniejszenie stanów lękowych, na polepszenie zdolności poznawczych oraz pamięci, dzięki temu polecany jest szczególnie u osób starszych.

Czystek

Czystek, czyli Cistus L. to roślina pochodząca z terenów Morza Śródziemnego, która popularna jest w medycynie ludowej w leczeniu biegunki, gorączki i chorób skóry. Mówi się, że ma działanie przeciwalergiczne i przeciwskurczowe, co może mieć zastosowanie przy bólach brzucha. Dzięki zawartości związków polifenolowych takich jak kwercytyna czy kemferol ma działanie przeciwutleniające, przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze.

Napar z czystka może być stosowany przy przeziębieniach, a w szczególności świetnie sprawdza się przy grypie. Regularne picie czystka skutecznie zmniejsza stany zapalne w organizmie, wzmacniając układ odpornościowy oraz wpływając na pracę wątroby. Dieta bogate w polifenole wiąże się ze zmniejszonym ryzykiem chorób układu krążenia, dlatego czystek może sprawdzić się u osób borykających się z chorobami sercowo-naczyniowymi.

Po 12 tygodniach picia naparu z czystka, udowodniono poprawę profilu lipidowego poprzez zmniejszenie trójglicerydów oraz zwiększenie cholesterolu HDL. Dlatego włączenie naparu z czystka do codziennej diety może przyczynić się do obniżenia ryzyka występowania problemów sercowo-naczyniowych.

Liście moringa

Moringa, czyli Moringa oleifera nazywana jest także drzewem chrzanowym, rośnie w północnych Indiach, u podnóża Himalajów. Używana od wieków w medycynie ajurwedyjskiej jest nazywana drzewem cudów, dzięki swoim wyjątkowym leczniczym właściwościom. W medycynie ludowej roślinę używa się w leczeniu chorób skóry, chorób układu oddechowego, infekcji ucha i zębów, nadciśnienia, cukrzycy, leczenia raka i chorób wątroby. W literaturze opisuje się ją jako bogatą w pełnowartościowe białko. Mówi się także, że zawiera więcej witaminy C niż pomarańcze, więcej witaminy A niż marchew, czy przewyższa ilością potasu banany. Jest bogata w żelazo, wapno i błonnik. Zawiera także przeciwutleniacze w tym flawonoidy, kwasy fenolowe, izotiocyjaniany, garbniki i saponiny. W krajach rozwijających się, gdzie wiele ludzi cierpi w wyniku niedożywienia, moringa dzięki wyjątkowym profilowi odżywczemu stanowi ważny element diety.

Czytając badania naukowe, wydaje się, że moringa to faktycznie drzewo cudów. Polifenole zawarte w liściach moringa mają właściwości ochronne przed chorobami neurodegeneracyjnymi. Kwercetyna zawarta w roślinie, w badaniach na komórkach i zwierzętach miała potencjał do poprawy funkcji poznawczych, pamięci i uczenia się. Inne badania wskazały na działanie ochronne wątroby, poprawiając także profil lipidowy krwi.

Co ciekawe, w krajach, gdzie ciężko o dostęp do leków i szpitali, moringę stosowano u osób zakażonych wirusem HIV. Pomimo, że nie jest to oficjalnie zalecana kuracja, suplementacja wykazała polepszenie się masy ciała pacjentów, zmniejszenie odpowiedzi układu immunologicznego poprzez zmniejszenie komórek CD4, poprawę samopoczucia psychicznego, poziomu cholesterolu i stanu narządów.

Rooibos

Rooibos, nazywany jest czerwoną herbatą, chociaż niesłusznie. Mianem herbaty tytułuje się tylko roślinę z gatunku Camelia sinensis, z kolei rooibosem jest nazywany susz z czerwonokrzewu Aspalathus linearis, pochodzący z Republiki Południowej Afryki. Rooibos wytwarza się z liści lub łodyg krzewu, a jego spożycie wzrasta ze względu na jego korzyści zdrowotne, skład niezawierający kofeiny w porównaniu do innych herbat oraz naturalnie słodki smak. Z tego względu jest polecany dla dzieci, kobiet w ciąży, czy po prostu jako zamiennik herbaty pitej przed snem. Na rynku dostępny jest fermentowany rooibos o kolorze czerwonym i zielony, nie poddany fermentacji. Różnią się one kolorem, smakiem, ale także zawartością składników mineralnych. Rooibos zielony dzięki wyższej zawartości aspalatyny i notofaginy ma silniejsze właściwości antyoksydacyjne w porównaniu do czerwonego rooibosa.

W kulturze afrykańskiej stosuje się go w kontekście leczenia chorób sercowych. Regularne picie rooibosa jest faktycznie omawiane przy zapobieganiu zespołu metabolicznego. Zespół metaboliczny to określenie podwyższonego ryzyka cukrzycy typu II i chorób układu krążenia. Dzięki unikalnemu profilowi flawonoidów, w tym obecności aspalatyny i notofaginy zarówno w fermentowanym, jak i niefermentowanym rooibosie, napar z czerwonokrzewu poprawia metabolizm glukozy i lipidów, a codzienne spożywanie rooibosa ma dobroczynne działanie w kontekście zapobiegania chorobom sercowo-naczyniowym poprzez zmniejszenie stresu oksydacyjnego.

Ważne jest jednak, aby uważać z piciem rooibosa w trakcie zażywania leków. Choć dowody sugerują, że spożycie naparu rooibos jest powszechnie uważane jako bezpieczne, ważne jest, aby skonsultować się z lekarzem, jeśli przyjmujemy leki związane z zespołem metabolicznym. Potencjalne interakcje aspalatyny z lekami stosowanymi przewlekle, takimi jak statyny lub leki hipoglikemizujące mogą spowodować skutki uboczne lub nadmiernie spotęgować działanie leku prowadząc do zbyt silnego działania i niepożądanych efektów. 

Yerba mate

Yerba mate to ziołowy napój z ostrokrzewu paragwajskiego. Napój o intensywnym trawiastym smaku ma długą tradycje w Ameryce Południowej. Spożywany jest głównie w Brazylii, Argentynie, Urugwaju i Paragawaju, chociaż zdobywa także popularność na europejskim rynku. Picie yerba mate jest często towarzyskim wydarzeniem, kiedy ludzie dzielą się jednym naczyniem. Napój przygotowuje się w specjalnym naczyniu z suszonej tykwy nazywanym matero oraz bombilii, czyli metalowej rurki z filtrem. Suche liście (około 50 g) wrzuca się do tykwy i zalewa gorącą wodą i nie mieszając naparu. Czynność tę następnie powtarza się wielokrotnie, dodając od połowy do 1 l wody.

Produkcja yerba mate jest podobna do herbaty, jednak metoda suszenia się różni. Mate jest krótko fermentowana, a następnie powoli suszona, często przy użyciu dymu drzewnego. Nadaje to bardzo różne cechy smakowe i przyczynia się do zmian w składzie chemicznym i wyglądzie fizycznym. Kolejną ważną różnicą pomiędzy mate a herbatą jest obecność łodyg w produkcie końcowym. Przy produkcji herbaty przed zmieleniem usuwa się duże łodygi, jednakże, w zależności od producenta, mate będzie na ogół charakteryzowała się dużą zawartością kawałków łodyg.

Yerba mate, tak jak pozostałe zioła bogata jest w polifenole, flawonoidy, minerały i witaminy. Dzięki temu jest powiązana z wieloma korzyściami zdrowotnymi takimi, jak:

• ochrona układu krążenia poprzez polepszenie parametrów krwi,
• kontrola poziomu glukozy we krwi czy
• jako wsparcie w redukcji wagi.

Napar ziołowy z mate wykazał drastyczne spowolnienie opróżniania żołądka, zwiększając w ten sposób uczucie sytości. Może to wynikać z obecności kofeiny, która ze względu na pochodzenie jest nazywana mateiną. Mateina wraz z teobrominą i teofiliną, sprawia, że yerba jest naturalnym środkiem pobudzającym. W przeciwieństwie do kawy, yerba mate dzięki powolnym sączeniu naparu, dostarcza kofeiny stopniowo, co sprawia, że działa łagodniej i nie powoduje nagłych skoków energii. 

Istnieją pewne badania epidemiologiczne sugerujące związek między spożyciem mate, a zwiększonym ryzykiem rozwoju niektórych nowotworów, między innymi raka przełyku, jamy ustnej, płuc, pęcherza moczowego, nerek i innych nowotworów głowy i szyi. Przypadki te zostały silnie skorelowane z regionami, w których utrzymuje się duże spożycie mate, czyli częściami Brazylii i Urugwaju. Uznaje się jednak, że rolę mogą odgrywać inne czynniki nawykowe, takie jak palenie i spożywanie alkoholu, które są silnie związane z kulturą tych regionów. Donoszono również, że spożywanie mocnej i bardzo gorącej herbaty może zwiększać ryzyko raka jamy ustnej. Picie innych gorących napojów, kawy i zielonej herbaty również zwiększało to ryzyko od 2 do 4 razy. Zatem zmierzone ryzyko raka jamy ustnej może wynikać z urazu termicznego, a nie ze spożywania zioła.

Podsumowanie

Istnieje wiele ziół o działaniu prozdrowotnym oraz alternatyw dla klasycznej herbaty czy kawy. Pamiętajmy, aby kierować się zaleceniami producenta, abyśmy mogli cieszyć się najwyższą jakością naparu. Optymalna temperatura parzenia oraz ilość zioła różnią się, warto także pilnować czasu infuzji. Wtedy możemy uzyskać największą zawartość związków biologicznie czynnych. Potencjał ziół w naszej diecie w postaci przypraw czy naparów jest nie do opisania. Warto odkrywać i korzystać z tego co natura ma nam do zaoferowania.

Opracowano na podstawie

• Boaventura, B. C., Di Pietro, P. F., Stefanuto, A., Klein, G. A., de Morais, E. C., de Andrade, F., Wazlawik, E., & da Silva, E. L. (2012). Association of mate tea (Ilex paraguariensis) intake and dietary intervention and effects on oxidative stress biomarkers of dyslipidemic subjects. Nutrition (Burbank, Los Angeles County, Calif.), 28(6), 657–664. https://doi.org/10.1016/j.nut.2011.10.017
• Çarıkçı, S., Kılıç, T., Gören, A. C., Dirmenci, T., Alim Toraman, G. Ö., & Topçu, G. (2023). Chemical profile of the Anatolian Sideritis species with bioactivity studies. In Pharmaceutical Biology (Vol. 61, Issue 1, pp. 1484–1511). Taylor and Francis Ltd. https://doi.org/10.1080/13880209.2023.2280253
• de Vasconcellos, A. C., Frazzon, J., & Zapata Noreña, C. P. (2022). Phenolic Compounds Present in Yerba Mate Potentially Increase Human Health: A Critical Review. Plant foods for human nutrition (Dordrecht, Netherlands), 77(4), 495–503. https://doi.org/10.1007/s11130-022-01008-8
• Hassan, M. A., Xu, T., Tian, Y., Zhong, Y., Ali, F. A. Z., Yang, X., & Lu, B. (2021). Health benefits and phenolic compounds of Moringa oleifera leaves: A comprehensive review. In Phytomedicine (Vol. 93). Elsevier GmbH. https://doi.org/10.1016/j.phymed.2021.153771
• Heck, C. I., & de Mejia, E. G. (2007). Yerba mate tea (Ilex paraguariensis): A comprehensive review on chemistry, health implications, and technological considerations. In Journal of Food Science (Vol. 72, Issue 9). https://doi.org/10.1111/j.1750-3841.2007.00535.x
• Hursel, R., Viechtbauer, W., Dulloo, A. G., Tremblay, A., Tappy, L., Rumpler, W., & Westerterp-Plantenga, M. S. (2011). The effects of catechin rich teas and caffeine on energy expenditure and fat oxidation: A meta-analysis. Obesity Reviews, 12(7). https://doi.org/10.1111/j.1467-789X.2011.00862.x
• Johnson, R., Beer, D., Dludla, P. V., Ferreira, D., Muller, C. J. F., & Joubert, E. (2018). Aspalathin from Rooibos (Aspalathus linearis): A Bioactive C-glucosyl Dihydrochalcone with Potential to Target the Metabolic Syndrome. Planta medica, 84(9-10), 568–583. https://doi.org/10.1055/s-0044-100622
• Kou, X., Li, B., Olayanju, J. B., Drake, J. M., & Chen, N. (2018). Nutraceutical or pharmacological potential of Moringa oleifera Lam. In Nutrients (Vol. 10, Issue 3). MDPI AG. https://doi.org/10.3390/nu10030343
• Kuchta, A., Konopacka, A., Waleron, K., Viapiana, A., Wesołowski, M., Dąbkowski, K., Ćwiklińska, A., Mickiewicz, A., Śledzińska, A., Wieczorek, E., Gliwińska, A., Kortas-Stempak, B., & Jankowski, M. (2021). The effect of cistus incanus herbal tea supplementation on oxidative stress markers and lipid profile in healthy adults. 
  Cardiology Journal, 28(4), 534–542. https://doi.org/10.5603/CJ.a2019.0028
• Mushtaq, B. S., Hussain, M. B., Omer, R., Toor, H. A., Waheed, M., Shariati, M. A., Sergey, P., & Heydari, M. (2021). Moringa Oleifera in Malnutrition: A Comprehensive Review. Current drug discovery technologies, 18(2), 235–243. https://doi.org/10.2174/1570163816666191105162722
• Oak, M. H., Auger, C., Belcastro, E., Park, S. H., Lee, H. H., & Schini-Kerth, V. B. (2018). Potential mechanisms underlying cardiovascular protection by polyphenols: Role of the endothelium. Free radical biology & medicine, 122, 161–170. https://doi.org/10.1016/j.freeradbiomed.2018.03.018
• Papaefthimiou, D., Papanikolaou, A., Falara, V., Givanoudi, S., Kostas, S., & Kanellis, A. K. (2014). Genus Cistus: A model for exploring labdane-type diterpenes’ biosynthesis and a natural source of high value products with biological, aromatic, and pharmacological properties. In Frontiers in Chemistry (Vol. 2, Issue JUN). Frontiers Media S. A. https://doi.org/10.3389/fchem.2014.00035
• Smith, C., & Swart, A. (2018). Aspalathus linearis (Rooibos)-a functional food targeting cardiovascular disease. In Food and Function (Vol. 9, Issue 10, pp. 5041–5058). Royal Society of Chemistry. https://doi.org/10.1039/c8fo01010b
• Waruguru, P., Mulwa, D. W., Okoth, M., & Bor, W. (2023). Moringa oleifera regulates the health of people living with HIV in developing countries: a systematic review. African journal of AIDS research : AJAR, 22(3), 247–252. https://doi.org/10.2989/16085906.2023.2277894
• Zalegh, I., Akssira, M., Bourhia, M., Mellouki, F., Rhallabi, N., Salamatullah, A. M., Alkaltham, M. S., Khalil Alyahya, H., & Mhand, R. A. (2021). A review on cistus sp.: Phytochemical and antimicrobial activities. In Plants (Vol. 10, Issue 6). MDPI AG. https://doi.org/10.3390/plants10061214
• Żyżelewicz, D., Kulbat-Warycha, K., Oracz, J., & Żyżelewicz, K. (2020). Polyphenols and other bioactive compounds of sideritis plants and their potential biological activity. In Molecules (Vol. 25, Issue 16). MDPI AG. https://doi.org/10.3390/molecules25163763