Co to jest detoks organizmu i jak zrobić go bezpiecznie?

Czym jest detoks?

Detoks coraz częściej kojarzy nam się z rygorystycznymi dietami, które polegają na tymczasowym wyeliminowaniu niektórych grup żywności z posiłków, w celu usunięcia toksyn z organizmu oraz utraty wagi. Diety oczyszczające sięgają od całkowitej głodówki, przez głodówkę sokową, aż do ścisłej diety, zalecającej jedzenie tylko surowych warzyw i owoców. Często także zachęcają do stosowania środków przeczyszczających, moczopędnych, witamin, minerałów lub "pokarmów oczyszczających". Pomimo, że diety te zyskują na popularności, brak jest dowodów klinicznych na poparcie ich stosowania, a mogą one wyrządzić nam więcej krzywdy niż pożytku.

Niektóre z popularnych diet detoks zalecają ograniczenie kalorii nawet do 400 dziennie, co nie zaspokaja nawet podstawowej przemiany materii, czyli minimalnego zapotrzebowania energetycznego, które jest NIEZBĘDNE do podtrzymania podstawowych funkcji życiowych, takich jak oddychanie, utrzymanie temperatury ciała czy krążenie krwi w warunkach czuwania! Tak niskokaloryczne diety prowadzą do wzrostu kortyzolu, czyli hormonu stresu, spowolnienia metabolizmu, a co za tym idzie do dalszych komplikacji zdrowotnych. Niestety, sokowe detoksy i restrykcyjne diety często prowadzą do szybkiej utraty wagi, ale następnie do nadmiernego objadania się i efektu jo-jo. Mogą nas łatwo wpędzić w zaburzenia odżywiania, czy w konsekwencji w stan niedożywienia wraz z niedoborami białka, witaminy B12, nienasyconych kwasów tłuszczowych, żelaza, jodu czy wapnia. Przewlekłe głodzenie, a co za tym idzie niedożywienie, wpływa na zaburzenia pracy organów, m.in. na niewydolność nerek, która prowadzi do zmniejszenia filtracji krwi. Jeśli chodzi o układ pokarmowy, zmniejsza się wydzielanie enzymów żołądkowo-trzustkowych oraz żółci. Brak pokarmu w układzie trawiennym spowalnia tworzenie się nowych komórek wyścielających jelita, co powoduje gorsze wchłanianie składników odżywczych i zaburzoną barierę ochronną. Można więc stwierdzić, że dieta detoks ma odwrotne działanie do zamierzonego. To nie jest zrównoważony styl życia ani sposób na osiągnięcie trwałej, dobrej kondycji.

Marketing związany z detoksami często wykorzystuje ludzi w chwilach desperacji, kiedy pragną zmian. Wielu ludzi podchodzi do detoksu jak do "szybkiej poprawy" stanu zdrowia, licząc od razu na rezultaty. Niestety, nie ma magicznego sposobu na osiągnięcie optymalnego stanu zdrowia, bez powolnego i stałego podejścia do zmiany nawyków żywieniowych i wyborów dotyczących stylu życia, które są zgodne z naszymi wartościami.

Ale co z toksynami? Czym one są i jak mamy się przed nimi bronić? 

Diety detoksykacyjne a toksyny

W kontekście diet detoksykacyjnych termin "toksyna" nabrał nieco niejasnego znaczenia. Obejmuje on:

• zanieczyszczenia,
• syntetyczne substancje chemiczne,
• metale ciężkie,
• przetworzoną żywność i
• inne potencjalnie szkodliwe produkty współczesnego życia.

Rzadko jednak jest wskazane, które konkretnie toksyny mają być usuwane, ani też nie jest wyjaśnione jak dokładnie są one eliminowane. Według tej teorii, organizm gromadzi toksyny z otoczenia, jedzenia i napojów, które spożywamy, a zgromadzone mogą prowadzić do różnych problemów zdrowotnych. Teoria detoksu opiera się na założeniu, że chemikalia można podzielić na kategorie "dobre" i "złe", jednak w rzeczywistości większość substancji chemicznych jest toksyczna w zależności od dawki, co potwierdza zasada "dawka czyni truciznę".

Czy faktycznie jesteśmy narażeni na toksyny?

Tutaj trzeba przyznać, że z zagrożeniami pochodzenia zewnętrznego nie jest to tak naprawdę jednoznaczna sprawa. Codziennie jesteśmy narażeni na niezliczoną ilość zewnętrznych toksyn, nie tylko z żywności, ale także z zanieczyszczenia powietrza, w tym spaliny, pleśń, dym tytoniowy i cząsteczki pochodzące z przemysłowych emisji. Pamiętajmy jednak, że niektóre metale ciężkie, takie jak miedź, cynk i żelazo, są niezbędne dla naszego zdrowia w niewielkich ilościach, jednak inne, takie jak ołów, kadm, rtęć i arsen, mogą być toksyczne dla organizmu w dużych ilościach. Metale ciężkie mogą dostać się do żywności poprzez zanieczyszczenie gleby, wody, powietrza lub podczas przetwarzania i pakowania żywności. Istnieją jednak systemy monitorowania bezpieczeństwa żywności np. HACCP (z ang. Hazard Analysis and Critical Control Points), które mają na celu przeciwdziałać możliwości zanieczyszczenia jedzenia. A kiedy jednak faktycznie jesteśmy narażeni na zatrucie organizmu, niezwłocznie należy udać się do w szpitala, a dieta niewiele niestety może tutaj zdziałać.

Dlaczego jesteśmy narażeni na tyle zagrożeń ze świata zewnętrznego?

Przykro o tym mówić, ale tak naprawdę sami sobie na to zapracowaliśmy. Od końca XVIII wieku następowała globalna industrializacja. Rewolucja przemysłowa charakteryzowała się mechanizacją procesów produkcyjnych, rozwojem fabryk i wprowadzaniem nowych technologii w różnych gałęziach przemysłu, takich jak tekstylia, żelazo i stal, wydobycie węgla i transport. W rolnictwie zaczęto stosować nawozy chemiczne, pestycydy i antybiotyki. Chociaż praktyki te przyczyniają się do zwiększonej produkcji żywności, niewłaściwe stosowanie lub nadużywanie takich środków, może prowadzić do zanieczyszczenia gleby, wody i upraw, stwarzając zagrożenie dla zdrowia ludzkiego. Od ponad 100 lat do środowiska regularnie wprowadzano dziesiątki tysięcy syntetycznych związków w formie środków czystości, kosmetyków, opakowań czy materiałów przemysłowych. I niestety, przy braku wcześniejszego przemyślenia potencjalnego ryzyka, większość z tych związków była niedostatecznie przetestowana pod kątem bezpieczeństwa ludzi. Przez lata gospodarka była traktowana priorytetowo, a nie zastanawiano się nad wpływem na środowisko. Pomimo niezaprzeczalnie pozytywnemu wpływowi rewolucji przemysłowej na życie człowieka, przez następne dekady będziemy musieli zmagać się z jej skutkami.

Społeczność naukowa zaczęła jednak dostrzegać konsekwencje tej bezprecedensowej rewolucji chemicznej i coraz częściej porusza się temat naszego wpływu na środowisko. Od kilkunastu lat coraz większą wagę przykłada się do bezpieczeństwa żywności. Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa (z ang. Food and Agriculture Organization of the United Nations, FAO) i Światowa Organizacja Zdrowia (z ang. World Health Organization, WHO) ustanowiły nowe systemy regulacyjne i normy bezpieczeństwa żywności, które mają na celu ograniczenie ryzyka i ochronę zdrowia konsumentów. 

POPs - trwałe zanieczyszczenia organiczne

Jedną z najbardziej toksycznych dla człowieka grup są trwałe zanieczyszczenia organiczne, czyli POPs (z ang. Persistent Organic Pollutants), do których m.in. należą dioksyny i polichlorowane bifenyle (PCB). Powstają przez nieprawidłowe spalanie odpadów, złe praktyki rolnicze w przemyśle. POPs mogą powodować niekorzystne skutki dla układu nerwowego, odpornościowego i hormonalnego, upośledzać funkcje rozrodcze. Biorąc pod uwagę ich trwałość w środowisku oraz wysoką lipofilowość, są wchłanianie przez żywe organizmy, gdzie akumulują się w tłuszczu i przedostają się do organizmu człowieka po spożyciu produktów pochodzenia zwierzęcego. Głównym źródłem są owoce morza, ryby i mięso. Ich obecność w żywności i paszach dostępnych na rynku europejskim jest monitorowana. Odkąd w latach 70 zakazano używania PCB, poziomy zanieczyszczeń organicznych zaczęły spadać w ekosystemie.

Jak widać, w ciągu dnia jesteśmy narażeni na wiele różnych toksyn. Te substancje są obce dla naszego organizmu i mogą negatywnie wpływać na różne aspekty zdrowia. Owszem powinniśmy unikać znanych zagrożeń, jednak doceńmy nasz organizm, ponieważ jesteśmy przystosowani do radzenia sobie z zagrożeniami zewnętrznymi!

Jest tyle zagrożeń dookoła jak możemy sobie z nimi poradzić?

Detoksykacja - proces oczyszczania organizmu z toksyn

Detoksykacja jest naturalnym procesem organizmu, który polega na usuwaniu szkodliwych substancji. Mimo rozpowszechnionego marketingu związanego z "detoksem", w rzeczywistości jest to nieustanny proces, który organizm wykonuje samodzielnie w celu przetrwania. Wątroba i nerki są głównymi narządami odpowiedzialnymi za oczyszczanie, ale jest jeszcze reszta układu pokarmowego, skóra i płuca! Wszystkie te organy odgrywają ważną rolę w tym procesie. Razem tworzą one ścieżki detoksykacji w organizmie.

Wpływ wątroby na oczyszczanie organizmu

Jedną z najważniejszych ról wątroby jest obrona przed potencjalnie toksycznymi czynnikami chemicznymi, dzięki zdolności do przekształcania substancji lipofilowych, czyli rozpuszczalnych w tłuszczach, w bardziej rozpuszczalne w wodzie pochodne, które mogą być następnie wydalone z organizmu wraz z moczem. Wątroba jest głównym narządem odtruwającym organizm z toksyn pochodzenia wewnętrznego i zewnętrznego, w tym z narkotyków, alkoholu czy metali ciężkich.

Wpływ nerek na detoks organizmu

Nerki odgrywają kluczową rolę w filtrowaniu krwi i usuwaniu nadmiaru substancji i produktów przemiany materii z organizmu. Pomagają eliminować leki, które zostały metabolizowane w wątrobie i ich metabolity z krwi. Dodatkowo, nerki utrzymują równowagę kwasowo-zasadową oraz odpowiadają za transport elektrolitów w tym sodu i potasu. Prawidłowe funkcjonowanie nerek jest niezbędne do zachowania odpowiedniego pH organizmu, umożliwienia komórkom wykonywania swoich funkcji oraz do regulacji ciśnienia krwi. Zdolność do filtracji nerek może zależeć od wielu czynników m.in. od nawodnienia organizmu.

Rola jelita w detoksykacji organizmu

Oprócz wątroby, jelita odgrywają ważną rolę w pozbywaniu się zagrożeń z organizmu. Są one odpowiedzialne za wchłanianie składników odżywczych z pożywienia, a jednocześnie działają jako bariera zapobiegająca wchłanianiu szkodliwych substancji i toksyn do krwioobiegu. Pomagają także pozbyć się niestrawionych resztek poprzez regularne wypróżnianie. W jelicie zamieszkuje społeczność pożytecznych bakterii, które nazywamy mikrobiotą jelitową. Bakterie te mogą pomóc metabolizować niektóre toksyny i promować wydalanie produktów przemiany materii oraz przyczyniać się do utrzymania zdrowej bariery jelitowej. Aby utrzymać zdrowy stan jelit i zadbać o mikrobiotę, ważne jest spożywanie odpowiedniej ilości błonnika. Źródłami błonnika są pełnowartościowe produkty roślinne takie jak pełnoziarniste mąki, kasze oraz warzywa i owoce.

Toksyny są, były i będą. Nie zawsze w tej samej postaci, jednak zawsze obecne. Nie bójmy się ich jednak! Nasze ciało jest zaopatrzone w systemy obronne tak, abyśmy mogli sobie z nimi poradzić!

Czy istnieją produkty, które pomogą nam w oczyszczaniu?

Oczyszczanie organizmu z toksyn - produkty przyspieszające detoks

Zwykła, zdrowa, zbilansowana, bogata w warzywa i owoce, nienasycone kwasy tłuszczowe oraz białko dieta, wspomaga nasz układ pokarmowy i organy wydalnicze. Skuteczność diet detoksykacyjnych jest przedmiotem dyskusji w środowisku naukowym. Istnieją jednak badania, które sugerują pokarmy i składniki odżywcze, które faktycznie mogą mieć naturalne właściwości odtruwające.

Takimi składnikami są np.:

• kolendra,
• chlorella,
• nori,
• selen,

a wspomagają naturalne procesy detoksyfikacji w organizmie:

• ostropest,
• spirulina i
• amarantus.

Kolendra na oczyszczanie organizmu z toksyn

Kolendra w świeżej formie oraz w postaci nasion, bogata jest w olejki eteryczne, kwasy fenolowe i polifenole. Często używana w kuchni indyjskiej przyprawa, dobroczynnie wpływa na błonę śluzową żołądka oraz na poziom cukru we krwi. Wstępne badania na zwierzętach potwierdziły, że podanie kolendry spowodowało zmniejszenie gromadzenia się kadmu w wątrobie pstrąga tęczowego o około 20-30%. Podobnie u mysz, które po 25 dniach suplementacji kolendrą, miały o około 22% niższe stężenie ołowiu w kościach w porównaniu z grupą kontrolną. W innym badaniu na myszach, ekstrakt z liści kolendry obniżył stężenie arsenu i kadmu w nerkach.

Chlorella jako naturalny chelator

Chlorella, czyli bogata w składniki odżywcze, słodkowodna, zielona alga jest klasyfikowana jako naturalny chelator, który wspomaga eliminację metali ciężkich z organizmu. Swoje właściwości zawdzięcza obecności metalotionein czyli białek wiążących metale. W badaniach na szczurach, grupa suplementowana chlorellą wykazała mniejsze gromadzenie się kadmu w wątrobie, a co za tym idzie mniejsze uszkodzenie wątroby. Gdzie indziej po 3 tygodniach suplementacji myszy chlorellą, stężenie rtęci we krwi, mózgu i nerkach uległo znacznemu obniżeniu. Mówi się także, że alga ta wspomaga wydalanie ołowiu i strontu. Inne badanie wskazuje, że chlorofil pochodzący z chlorelli, skutecznie zapobiega wchłanianiu dioksyn pochodzących z żywności. Co ciekawe, hodowle alg stosuje się także w procesie oczyszczania ścieków z metali ciężkich.

Nori w detoksie organizmu

Tutaj warto także wspomnieć o innym wodoroście nori czyli tradycyjnej japońskiej żywności. Nori również skutecznie zapobiega wchłanianiu dioksyn w przewodzie pokarmowym i promuje ich eliminację. Jest także wyjątkowo bogate w białko, błonnik pokarmowy oraz chlorofil.

Selen w orzechach brazylijskich

Potwierdzone jest, że suplementacja selenem łagodzi szkodliwe skutki rtęci u niektórych ssaków, ptaków i ryb. Badanie przeprowadzone na ludziach długotrwale narażonych na rtęć wykazało, że trzymiesięczna suplementacja selenu (100 μg dziennie) spowodowała prawie trzykrotne zwiększenie wydalania rtęci z moczem. W innym badaniu, obecność selenu w diecie doprowadziła do 34% spadku poziomu rtęci we włosach u zdrowych ochotników. Pamiętajmy jednak, żeby przed rozpoczęciem suplementacji skonsultować się z lekarzem lub dietetykiem, ponieważ nadmierne stosowanie selenu może spowodować także szkody w organizmie. Zamiast tego warto sięgnąć po naturalne źródło selenu jakim są orzechy brazylijskie. Świetnie sprawdzą się jako dodatek do owsianki, do sałatek czy zmielone do posypania makaronu zamiast parmezanu. Dodatkowo zawierają magnez, miedź i cynk, wspomagają pracę tarczycy i pozytywnie wpłyną na płodność.

Owoce a metale ciężkie

Nie zapominajmy jednak o owocach! Inne badania sugerują, że kwas cytrynowy, który występuje w owocach cytrusowych, kwas jabłkowy, który obecny jest w winogronach oraz kwas bursztynowy z jabłek i jagód mogą zwiększać wydalanie glinu z organizmu i zmniejszać jego gromadzeniu się w kościach. Aby jednak zapobiec zbieraniu się tego metalu, EFSA (z ang. European Food Safety Authority) zaleca zadbanie o odpowiednią podaż żelaza, wapnia i magnesu. Niedobory tych składników, mogą w większym znaczeniu upośledzać zdolność organizmu do wydalania glinu, prowadząc do jego akumulacji.

Zawsze możemy także wesprzeć organizm naturalnymi sposobami:

Ostropest

Ostropest, jest od wieków stosowany w medycynie, głównie w leczeniu chorób nerek, śledziony, wątroby i pęcherzyka żółciowego. Zawiera on mieszaninę flawonolignanów zwanych sylimaryną, której głównym aktywnym składnikiem jest sylibina. Sylibina ma właściwości hepatoprotekcyjne, czyli chroniące wątrobę. Działa również odtruwająco oraz ochronnie przeciwko mykotoksynom, czyli toksynom wytwarzanym przez niektóre gatunki grzybów (pleśni).

Spirulina wzmacnia odporność

Wspominając o chlorelli, warto też powiedzieć o mikro aldze jaką jest spirulina. Najbardziej znana jest ze swojej wysokiej zawartości białka, bo aż 60-70% w przeliczeniu na suchą masę. Posiada również wyjątkowo wysoką zawartość witaminy B12 i nie tylko, ponieważ jest także dobrym źródłem chlorofilu, karotenoidów, witaminy E, żelaza, wapnia, selenu i fosforu. Spożycie spiruliny pozytywnie wzmacnia odpowiedź układu immunologicznego stymulując produkcję komórek odpornościowych. Zestaw witamin i minerałów w spirulinie szczególnie wpłynie na mikroflorę bakteryjną jelit, a dzięki temu na integralność bariery jelitowe. Mówi się także, że spirulina działa na aktywność mózgu wspierając zdolność uczenia się i funkcje poznawcze. Roślina ta oferuje ogrom korzyści, jednak warto kupować ją ze znanego źródła, gdyż nie zawsze jest hodowana z zachowaniem bezpiecznych zasad uprawy, co może skutkować zanieczyszczeniami.

Amarantus - produkt bogaty w przeciwutleniacze

Trochę zapomnianym produktem wydaje się amarantus. Jest cennym źródłem przeciwutleniaczy i bogatym źródłem nienasyconych kwasów tłuszczowych, tokoferoli i polifenoli. Bogaty w żelazo, na pewno przyda się dla osób z anemią. Dzięki zawartości skwalenu, działa ochronie na wątrobę wspierając naturalnie procesy detoksykacji.

Sprawdzi się jako zamiennik owsianki na śniadanie, czy w formie oleju do sałatek.

Skuteczność diet detoksykacyjnych - podsumowanie

Czyli wychodzi na to, że za pomocą diety możemy pomóc naszemu organizmowi w oczyszczaniu? Oczywiście!

Ale nie pomożemy sobie żadną tygodniową dietą detoks. Zrównoważona i bogata w składniki odżywcze dieta, odpowiednie nawodnienie, regularna aktywność fizyczna i zdrowa mikroflora jelitowa mogą wspierać optymalne procesy detoksykacji w całym organizmie. Dzięki diecie bogatej w pełnoziarniste produkty i warzywa wzmocnimy integralność bariery jelitowej i zadbamy o regularne wypróżnienia. 60% masy naszego ciała stanowi woda, można więc stwierdzić, że odpowiednie nawodnienie organizmu jest jedną z najważniejszych składników optymalnego zdrowia. Woda jest potrzebna do transportu składników odżywczych do komórek i usuwania odpadów. Regularna aktywność fizyczna, może usprawnić pocenie się i poprawić czynność jelit. A dodatkowo posiłki skomponowane z węglowodanów, białek i tłuszczy usprawnią czynność wątroby. Jedną z najzdrowszych diet jest dieta śródziemnomorska, której zasady wskażą nam drogę w codziennym detoksie.

Metod poprawienia zdrowia i samopoczucia jest mnóstwo, zacznijmy od małych kroków, a nie od restrykcyjnej diety. Sami możemy stworzyć styl życia, który codziennie wspiera ścieżki detoksykacji bez restrykcji czy wyrzutów sumienia. Detoks to nie tydzień życia na diecie, tylko codzienne wybory.

Opracowano na podstawie

• Abenavoli, L., Izzo, A. A., Milić, N., Cicala, C., Santini, A., & Capasso, R. (2018). Milk thistle (Silybum marianum): A concise overview on its chemistry, pharmacological, and nutraceutical uses in liver diseases. In Phytotherapy Research (Vol. 32, Issue 11, pp. 2202–2213). John Wiley and Sons Ltd. https://doi.org/10.1002/ptr.6171 
• Aga M, Iwaki K, Ueda Y et al. Preventive effect of Coriandrum sativum (Chinese parsley) on localized lead deposition in ICR mice. J Ethnopharmacol 2001;77,203–208.
• Baraniak, J., & Kania-Dobrowolska, M. (2022). The Dual Nature of Amaranth—Functional Food and Potential Medicine. In Foods (Vol. 11, Issue 4). MDPI. https://doi.org/10.3390/foods11040618
• Bijak, M. (2017). Silybin, a Major Bioactive Component of Milk Thistle (Silybum marianum L. Gaernt.)—Chemistry, Bioavailability, and Metabolism. In Molecules (Vol. 22, Issue 11). MDPI AG. https://doi.org/10.3390/molecules22111942
• Cardoso BR, Duarte GBS, Reis BZ, Cozzolino SMF. Brazil nuts: Nutritional composition, health benefits and safety aspects. Food Res Int. 2017 Oct;100(Pt 2):9-18. doi: 10.1016/j.foodres.2017.08.036. Epub 2017 Aug 14. PMID: 28888463. 
• Domingo, J. L., Gómez, M., Llobet, J. M., & Corbella, J. (1988). Citric, malic and succinic acids as possible alternatives to deferoxamine in aluminum toxicity. Clinical Toxicology, 26(1–2), 67–79. https://doi.org/10.3109/15563658808995398
• Ernst, E. (2012). Alternative detox. In British Medical Bulletin (Vol. 101, Issue 1, pp. 33–38). https://doi.org/10.1093/bmb/lds002 
• European food safety authority: update of the monitoring of levels of dioxins and PCBs in food and feed. EFSA J 2012;10, 2832–2914
• Fanoudi, S., Alavi, M. S., Karimi, G., & Hosseinzadeh, H. (2020). Milk thistle (Silybum Marianum) as an antidote or a protective agent against natural or chemical toxicities: a review. In Drug and Chemical Toxicology (Vol. 43, Issue 3, pp. 240–254). Taylor and Francis Ltd. https://doi.org/10.1080/01480545.2018.1485687
• Genuis, S. J. (2011). Elimination of persistent toxicants from the human body. Human and Experimental Toxicology, 30(1), 3–18. https://doi.org/10.1177/0960327110368417
• Genuis, S. J., Sears, M. E., Schwalfenberg, G., Hope, J., & Bernhoft, R. (2013). Clinical detoxification: Elimination of persistent toxicants from the human body. In The Scientific World Journal (Vol. 2013). https://doi.org/10.1155/2013/238347
• Guo, W., Pan, B., Sakkiah, S., Yavas, G., Ge, W., Zou, W., Tong, W., & Hong, H. (2019). Persistent organic pollutants in food: Contamination sources, health effects and detection methods. In International Journal of Environmental Research and Public Health (Vol. 16, Issue 22). MDPI AG. https://doi.org/10.3390/ijerph16224361
• Huang, Z., Li, L., Huang, G., Yan, Q., Shi, B., & Xu, X. (2009). Growth-inhibitory and metal-binding proteins in Chlorella vulgaris exposed to cadmium or zinc. Aquatic Toxicology, 91(1), 54–61. https://doi.org/10.1016/j.aquatox.2008.10.003
• Jéquier, E., & Constant, F. (2010). Water as an essential nutrient: the physiological basis of hydration. European Journal of Clinical Nutrition, 64, 115–123. https://doi.org/10.1038/ejcn.2009.111
• Klein, A. v., & Kiat, H. (2015). Detox diets for toxin elimination and weight management: A critical review of the evidence. Journal of Human Nutrition and Dietetics, 28(6), 675–686. https://doi.org/10.1111/jhn.12286
• Kunimasa M, Kazuhiro T, Increasing Effect of Nori on the Fecal Excretion of Dioxin by Rats, Bioscience, Biotechnology, and Biochemistry, Volume 66, Issue 11, 1 January 2002, Pages 2306–2313, https://doi.org/10.1271/bbb.66.2306
• Lafarga, T., Fernández-Sevilla, J. M., González-López, C., & Acién-Fernández, F. G. (2020). Spirulina for the food and functional food industries. In Food Research International (Vol. 137). Elsevier Ltd. https://doi.org/10.1016/j.foodres.2020.109356 
• Li Y-F, Dong Z, Chen C et al. Organic selenium supplementation increases mercury excretion and decreases oxidative damage in long-term mercury-exposed residents from wanshan, China. Environ Sci Technol 2012;46, 11313– 11318.
• Morita K, Matsueda T, Iida T, Hasegawa T. Chlorella accelerates dioxin excretion in rats. J Nutr. 1999 Sep;129(9):1731-6. doi:10.1093/jn/129.9.1731. PMID: 10460212.
• Morita K, Tobiishi K. Increasing effect of nori on the fecal excretion of dioxin by rats. Biosci Biotechnol Biochem. 2002 Nov;66(11):2306-13. doi:10.1271/bbb.66.2306. PMID: 12506965.
• Nishio, R., Tamano, H., Morioka, H., Takeuchi, A., & Takeda, A. (2019). Intake of Heated Leaf Extract of Coriandrum sativum Contributes to Resistance to Oxidative Stress via Decreases in Heavy Metal Concentrations in the Kidney. Plant Foods for Human Nutrition, 74(2), 204–209. https://doi.org/10.1007/s11130-019-00720-2 
• Pankevich, D. E., Teegarden, S. L., Hedin, A. D., Jensen, C. L., & Bale, T. L. (2010). Caloric restriction experience reprograms stress and orexigenic pathways and promotes binge eating. Journal of Neuroscience, 30(48), 16399–16407. https://doi.org/10.1523/JNEUROSCI.1955-10.2010
• Pigłowski, M. (2018). Heavy Metals in Notifications of Rapid Alert System for Food and Feed. International Journal of Environmental Research and Public Health Article. https://doi.org/10.3390/iijerph15020365 
• Ralston NVC, Raymond LJ. Dietary selenium’s protective effects against methylmercury toxicity. Toxicology 2010;278, 112–123.
• Ren H, Jia H, Kim S et al. Effect of Chinese parsley Coriandrum sativum and chitosan on inhibiting the accumulation of cadmium in cultured rainbow trout Oncorhynchus mykiss. Fish Sci 2006;72, 263–269.
• Seppanen K, Kantola M, Laatikainen R et al. Effect of supplementation with organic selenium on mercury status as measured by mercury in pubic hair. J Trace Elem Med Biol 2000;14,84–87.
• Shim, J. Y., Shin, H. S., Han, J. G., Park, H. S., Lim, B. L., Chung, K. W., & Om, A. S. (2008). Protective effects of Chlorella vulgaris on liver toxicity in cadmium-administered rats. Journal of Medicinal Food, 11(3), 479–485. https://doi.org/10.1089/jmf.2007.0075
• Slavin, J. (2013). Fiber and Prebiotics: Mechanisms and Health Benefits. Nutrients, 5, 1417–1435. https://doi.org/10.3390/nu5041417
• Sorrenti, V., Castagna, D. A., Fortinguerra, S., Buriani, A., Scapagnini, G., & Willcox, D. C. (2021). Spirulina microalgae and brain health: A scoping review of experimental and clinical evidence. In Marine Drugs (Vol. 19, Issue 6). MDPI. https://doi.org/10.3390/md19060293
• Suzuki, T., Hidaka, T., Kumagai, Y., & Yamamoto, M. (2020). Environmental pollutants and the immune response. In Nature Immunology (Vol. 21, Issue 12, pp. 1486–1495). Nature Research. https://doi.org/10.1038/s41590-020-0802-6
• Uchikawa T, Kumamoto Y, Maruyama I, Kumamoto S, Ando Y, Yasutake A. Enhanced elimination of tissue methylmercury in Parachlorella beijerinckii-fed mice. J Toxicol Sci. 2011 Jan;36(1):121-6. doi:10.2131/jts.36.121. PMID: 21297350.
• Wang, L., Min, M., Li, Y., Chen, P., Chen, Y., Liu, Y., Wang, Y., & Ruan, R. (2010). Cultivation of green algae Chlorella sp. in different wastewaters from municipal wastewater treatment plant. Applied Biochemistry and Biotechnology, 162(4), 1174–1186. https://doi.org/10.1007/s12010-009-8866-7